Patroni naszych ulic – generał Józef Haller

Jedna z głównych ulic Golubia-Dobrzynia nosi imię gen. Józefa Hallera, dowódcy Błękitnej Armii. To jego oddziały wyzwoliły miasto w 1920 roku

Józef Haller urodził się 13 sierpnia 1873 w majątku Jurczyce pod Krakowem. Co ciekawe, pochodził w prostej linii od Jana Hallera, księgarza i właściciela pierwszej w Polsce oficyny wydawniczej w XVI wieku. Wielki wpływ na osobowość młodego Hallera wywarły patriotyzm i głęboka religijność

 panujące w rodzinnym domu. 

W 1882 rodzina Hallerów przeniosła się do Lwowa, gdzie młody Józef rozpoczął naukę w gimnazjum niemieckim. Po ukończeniu gimnazjum wstąpił do wojskowej Niższej Szkoły Realnej w Koszycach, a następnie do prestiżowej Wyższej Szkoły Realnej w Hranicach. Po ich ukończeniu studiował na Akademii Technicznej w Wiedniu na Wydziale Artylerii.

Pełnił służbę we Lwowie, Krakowie, Stanisławowie i ponownie we Lwowie w 31. pułku artylerii. Pełnił funkcję instruktora, a następnie komendanta w rocznej ochotniczej szkole oficerskiej artylerii. Przeprowadził reformę nauczania. Wprowadził do szkół oficerskich język polski, powołując się na uchwały parlamentu wiedeńskiego, które dopuszczały używania języka polskiego w wojsku.

Po wystąpieniu z wojska Haller poświęcił się pracy społecznej. Działał aktywnie w ruchu spółdzielczym, gdzie osiągnął znaczne sukcesy. Związał się także z powstającym od 1911 roku  ruchem skautowym i Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół”. Haller zajmował się tam m.in. militaryzacją, a także spolszczeniem ruchu skautowego i przekształceniem go w harcerstwo. Prowadził intensywną pracę jako instruktor wojskowy: zakładał drużyny „Sokoła”, organizował tajne kursy żołnierskie, podoficerskie i oficerskie dla młodzieży polskiej. W 1913 roku wraz z kolegami opracował wzory oznak i terminów harcerskich, z których wiele obowiązuje do dzisiaj. Szczególny wkład wniósł w stworzenie Krzyża Harcerskiego, proponując połączenie w nim wzoru krzyża maltańskiego z polskim Krzyżem Virtuti Militari.

W czasie I wojny światowej organizował polskie wojsko. Objął stanowisko dowódcy II Brygady Legionów Polskich. W 1918 roku, protestując przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego, wraz z podległą mu brygadą i innymi oddziałami polskimi przebił się przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą i połączył się z polskimi formacjami w Rosji. Następnie przedostał się do Francji, gdzie stanął na czele Błękitnej Armii. 

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w październiku 1919 roku Hallerowi powierzono dowództwo Frontu Pomorskiego, utworzonego w celu pokojowego i planowego zajęcia Pomorza. Zgodnie z planem przejmowanie ziem pomorskich rozpoczęło się 17 stycznia 1920 roku od przejęcia Golubia przez polskie oddziały. Poszczególne miejscowości przejmowano od wycofujących się wojsk niemieckich aż do 11 lutego 1920 roku, kiedy to ostatni żołnierze opuścili Gdańsk.

W 1920 roku Hallerowi powierzono funkcję Generalnego Inspektora Armii Ochotniczej, przy organizowaniu której położył duże zasługi. W czasie bitwy warszawskiej dowodził Frontem Północnym. Wchodził też w skład Rady Obrony Państwa. 

W okresie międzywojennym był aktywnym działaczem organizacji społecznych. Wycofał się z życia politycznego. W latach 20. wraz z żoną Aleksandrą i synem Erykiem osiedlił się na Pomorzu, w majątku Gorzuchowo koło Chełmna. 

W latach 1936–1939 był jednym z organizatorów i przywódców opozycyjnego wobec rządu Frontu Morges. Po wybuchu II wojny światowej przedostał się przez Rumunię do Francji. W czasie wojny pełnił funkcję ministra bez teki oraz ministra oświaty rządu RP na uchodźstwie. Po zakończeniu wojny zdecydował się pozostać na emigracji i osiedlił się na stałe w Londynie, gdzie zmarł 4 czerwca 1960 roku w wieku 86 lat.

Do 1989 roku obecna ulica generała Józefa Hallera w Golubiu-Dobrzyniu nosiła imię generała Karola Świerczewskiego. Wraz z upadkiem PRL przywrócono nazwę ulicy na generała Hallera. W okresie zaborów ulica ta była natomiast określana jako ulica Wałowa. Zaś mały most łączący Golub z Dobrzyniem od kilku lat nosi nazwę im. Błękitnej Armii generała Józefa Hallera. 

Oprac. (Szyw)

Fot. zbiory prywatne